Verslagen. Zo voelde ik me gisteravond, na het lezen van de headline in de NOS-app: “Opwarming aarde nadert limiet.” Uit de meest recente studies van het IPCC – de samenwerkende internationale klimaatonderzoekers – blijkt dat de opwarming van de aarde tegen 2040 waarschijnlijk de anderhalve graad heeft bereikt. Weg doelstelling uit het internationale Klimaatakkoord, waarbij we streven naar een maximale opwarming met anderhalve graad.
Er zijn twee redenen waarom ik me sinds dit bericht nog veel meer zorgen maak. Allereerst: de opwarming gaat veel sneller dan werd gedacht. Er waren al steeds meer signalen, maar deze overduidelijke conclusie blijft schokkend. En vooral het moment: al in 2040, over ruim 20 jaar (!). Daarnaast: zonder snelle, vergaande maatregelen houdt de opwarming niet op bij anderhalve graad. Van wat de gevolgen kunnen zijn van een stijging naar twee of drie graden, kunnen we ons echt niets voorstellen.
De aarde is één systeem
Onze planeet aarde is één gesloten systeem, zo liet William Anders ons zien met zijn wereldberoemde foto op Kerstavond 1968. De Club van Rome toonde in Limits to Growth(1972) aan dat de groei van onze bevolking, de uitputting van onze grondstoffen en de ontwikkeling van onze industrie hun grenzen kenden binnen dit gesloten systeem – waarbij de update uit 2016 laat zien dat de verschillende tipping points razendsnel dichterbij komen. De introductie van het butterfly effect maakte duidelijk dat alles op aarde met elkaar in verbinding staat. En nog iedere dag doen we nieuwe ontdekkingen over hoe complex en integraal die verbondenheid tussen alles op onze aarde nu eigenlijk is.
Gevolgen van klimaatverandering
De gevolgen van klimaatverandering dienen zich al aan, en worden steeds sterker. Vanuit de verbondenheid binnen het systeem aarde zijn er een aantal vrij directe gevolgen. Hoe groot de invloed van deze gevolgen gaat zijn, kunnen we ons echter op geen enkele manier voorstellen – om de simpele reden dat we die nooit eerder hebben meegemaakt. Ik pik er vier voorbeelden uit:
- De opwarmende oceaan zorgt ervoor dat zo goed als alle koralen afsterven – wetenschappers gaan uit van 90% koraalsterfte in 2050. Hierdoor worden dichtbevolkte kusten waar honderden miljoenen mensen leven veel kwetsbaarder voor stormen en overstromingen. Door diezelfde opwarmende oceaan worden de stormen verder versterkt, waardoor de schade alleen maar verder toeneemt.
- Het versnellende smelten van het ijs op Antarctica en rond de Noordpool (ook beide in het nieuws deze week) kan leiden tot een zeespiegelstijging van meerdere meters in de tweede helft van deze eeuw. Het ijs op Antarctica blijkt niet alleen van de bovenkant, maar ook van de onderkant te smelten – waardoor de volledige ijsmassa op het continent richting zee glijdt, en versnelt afsmelt. Bijna alle grote wereldsteden liggen aan de kust, en krijgen als gevolg van de sneller stijgende zeespiegel structureel te kampen met wateroverlast. Ook voor Nederland is de grootte van deze opgave niet voor te stellen.
- In Siberië smelt de permafrost, die het land eeuwenlang bevroren heeft gehouden. Vanuit het ontdooiende land ontstaat rottende biomassa, die zorgt voor een een enorme methaanuitstoot de atmosfeer in. Omdat methaan als broeikasgas 23x sterker is dan CO2, is deze uitstoot in zijn eentje al voldoende om de temperatuur op aarde tienden van graden te laten stijgen. Zonder dat wij een biefstukje eten.
- Extreme weersomstandigheden nemen toe, waaronder structurele droogte in vooral Afrika. Waar we nu klagen over een boot van 629 vluchtelingen aan de Italiaanse kust, staan er binnen twintig jaar honderdduizenden, zo niet miljoenen vluchtelingen aan de poorten van Europa. Niet omdat zij denken hier een beter bestaan op te kunnen bouwen, maar simpelweg omdat op hun eigen continent geen fatsoenlijk leven meer mogelijk is. Ter illustratie: wereldwijd hebben 37 landen hulp nodig om aan voldoende voedsel te komen, aldus de FAO eind 2017.
Een slechte week voor duurzame ondernemingen
Niet alleen het klimaatnieuws was deze week vrij dramatisch. Ook voor duurzame ondernemers was het geen goede week. Zonnepanelenproducent Waka-Waka ging failliet, omdat het onvoldoende financiering op kon halen om aan zijn verplichtingen te voldoen. Ook Leapp, dat gerefurbishte Apple-computers verkocht, moest deze week zijn faillissement aanvragen. Daarnaast nam Tesla per direct afscheid van 3000 medewerkers, zo’n 9% van het personeelsbestand, om haar kosten te drukken. Blijkbaar zijn de prikkels vanuit het niet-duurzame systeem nog zo sterk, dat het deze bedrijven niet lukt om op te schalen.
Reality-check
Klimaatverandering zet een aantal mechanismen op aarde in werking, die niet meer te stoppen zijn. We kunnen klimaatverandering niet zomaar ‘terugdraaien’ door weer CO2 uit de atmosfeer te halen. Het is dan ook te bizar voor woorden dat Shell deze ‘negatieve emissies’ serieus durft voor te stellen in haar nieuwste Sky-scenario. Haar eigen doel? Netto nul emissies in 2050. Maar voor het beperken van klimaatverandering is het dan toch echt te laat.
In ons menselijk brein zijn korte problemen altijd belangrijker dan lange-termijn problemen. Immers: als we vandaag honger hebben, kunnen we niet nadenken wat we morgen gaan doen. Het nadeel van klimaatverandering is dat de impact van wat we nu doen zich pas over enkele decennia manifesteert. We moeten daarom in onze zakelijke beslissingen de omslag maken: als we niet verder gaan denken dan ons korte-termijn economische belang, is er op lange termijn geen economisch belang meer om ons druk over te kunnen maken. Omdat de wereldwijde menselijke crisis dan zo onvoorstelbaar groot is.
Mijn pensioen
Ik ben geboren in 1990. In 2055 vier ik mijn 65e verjaardag. Ergens in de heuvels van Nieuw-Zeeland, stel ik me zo voor, omdat de kans groot is dat in Europa een Canadees klimaat heerst: het smeltende ijs van Groenland heeft de Warme Golfstroom inmiddels weggedrukt naar de zeebodem.
Mocht ik mijn 65e verjaardag halen, dan stel ik me – samen met mijn dan volwassen kinderen – ongetwijfeld de vraag: Hoe kan het, dat we deze onvoorstelbare chaos aan hebben zien komen, maar niet hebben kunnen voorkomen? Hoe komt het, dat we individueel zo intelligent zijn, maar collectief niet in staat bleken om iets te doen?
Ja, ik geloof in positieve energie om mensen mee te krijgen. En nee, dit is geen positief verhaal. Maar af en toe hebben we een crisis nodig. De allergrootste crisis die we in ons menselijk bestaan gaan tegenkomen, komt op dit moment heel hard op ons af gerend. En we zijn er net achter dat die crisis harder kan rennen dan we lang dachten. De keuze is aan ons: fight, flight of freeze?