Het nieuws is eigenlijk geen nieuws meer. “IJs op Groenland smelt sneller dan verwacht.” “Snelheid biodiversiteitsverlies neemt toe.” “Nederland weer meest vieze jongetje van Europa.” Zomaar een greep uit de headlines van de afgelopen weken. De gesprekken over duurzaamheid en klimaat worden inmiddels mainstream, maar structurele en grootschalige actie laat nog steeds op zich wachten.
Enkele weken geleden schetste Vrij Nederland een confronterend beeld van de toekomst van Nederland: onder water. De conclusie, dat we ons niet voor kunnen stellen hoe Nederland er uit ziet bij een zeespiegel van twee meter hoger, maakt duidelijk hoe kort de termijn is waarop ons voorstellingsvermogen werkt. En dus hoe moeilijk we het vinden om sterk actie te ondernemen om deze horrorscenario’s te voorkomen. Ook voor de kabinetsreactie op het Klimaatakkoord, afgelopen vrijdag, is het wat mij betreft: eerst zien, dan geloven.
Waarom slagen we er niet in om écht te veranderen?
Een rode draad
Ik ga even terug naar mijn studietijd. Na een korte – en mislukte – poging om Technische Natuurkunde in Delft te studeren (toelichting: in de eerste tentamenweek heb ik 6 van mijn 7 tentamens niet gehaald), besloot ik iets meer toepasbaars te willen gaan studeren. Het werd een bachelor Natuurwetenschappen & Innovatiemanagement, aan de Universiteit Utrecht. Met als conclusie dat ik het woord ‘innovatie’ na drie jaar studeren niet meer kon horen.
Mijn Master dan: Duurzame Ontwikkeling, ook in Utrecht. Ik heb veel geleerd over de samenhang van de verschillende grote uitdagingen van onze tijd, en over systeemdenken. Maar ook ‘duurzaamheid’ was aan het einde van die twee jaar een woord dat mijn neus uit kwam.
Tijdens mijn afstuderen ben ik voor het eerst in aanraking gekomen met het begrip ‘circulaire economie’. Was dit dan de heilige graal, waarmee we échte vernieuwing kunnen gaan brengen? Na een scriptie over de Gemeente Haarlemmermeer en drie jaar werken in de ‘circulaire economie’, word ik ook van dat woord goed moe. Iets wat Japke-D Bouma overigens recent in haar column in NRC beaamde.
De kern van het probleem? Of het nu om ‘innovatie’, ‘duurzaam’ of ‘circulair’ gaat, het zijn stuk voor stuk labeltjes die we plakken op iets dat we eigenlijk al deden. We doen alsof we willen veranderen, maar vinden een nieuw labeltje om dat te verhullen.
Van donut naar systeemverandering
Terwijl de circulaire economie de hype cycle volgt en over een paar jaar waarschijnlijk van het toneel verdwenen is, dient het volgende concept zich al weer aan. We moeten gaan denken in donuts! Geïnspireerd door Kate Raworth willen we toewerken naar een economisch systeem dat binnen de planetaire grenzen blijft, en een sociaal fundament biedt voor alle mensen op deze planeet.
Waar bedrijven nu hard bezig zijn om hun duurzaamheidsstrategieën om te zetten in circulaire strategieën, durf ik de weddenschap aan dat voor het einde van dit jaar de eerste circulaire strategieën alweer zijn vervangen door donut-strategieën. En hebben we daarmee de wereld ook maar één stapje verder geholpen, behalve dat we kostbare tijd hebben verloren met inspiratie- en co-creatiesessies?
Ik denk dat we diep van binnen weigeren om echt te veranderen.
We moeten radicaler worden
We moeten toe naar een échte systeemverandering. Daarvoor kunnen we gaan wachten op anderen, maar we kunnen ook besluiten om die veranderingen vanuit onze eigen organisatie in gang zetten. Door ons te laten leiden door de wereld waar we onze kinderen graag in op zien groeien. Door keuzes te maken waarvan we weten dat die goed zijn voor onszelf, én voor de wereld waar we in leven. En door te kijken naar de lange termijn, in plaats van naar onze bankrekening van volgende maand.
En daar is één ding voor nodig: durf. De durf om radicaler te worden, om ons niet te laten domineren door de spelregels van ons huidige economisch systeem. We moeten weigeren te accepteren dat we vast zitten in patronen die onze wereld niet verder helpen. We moeten iedereen aanspreken op hun verantwoordelijkheid. Challenging the status quo. Alleen dan kunnen we samen de verandering creëren die nodig is. En het leuke is: iedereen kan het. Zowel privé als zakelijk.
#hoedan?
Ben ik zelf perfect? Zeker niet. Wel een aantal voorbeelden, hoe ik in ieder geval status quo probeer te doorbreken:
- Alle evenementen en bijeenkomsten die we organiseren, hebben een vegetarische of veganistische lunch. Ook als de cateraar daar in eerste instantie anders over denkt.
- Vanuit Copper8 doen we regelmatig opdrachten op basis van ‘betaal wat je het waard vindt’, in plaats van zelf te bepalen welke vergoeding wij hiervoor willen hebben – zie ook mijn column van drie weken geleden.
- Persoonlijk weiger ik alle plastic tasjes, ook als die je (ja, nog steeds) gratis worden aangeboden.
- Ook ga ik met mensen en organisaties waar ik geld aan geef in gesprek over hun bank, en de impact van hun geld.
Challenging the status quo
Challenging the status quo begint vaak met een kritische vraag, maar leidt vervolgens tot een goed gesprek. Met mooiere resultaten dan ik ooit had verwacht. Twee evenementencateraars hebben naar aanleiding van onze gesprekken hun assortiment aangepast. En na gesprekken met een NGO zijn zij intern de mogelijkheden van de overstap naar een andere bank aan het onderzoeken.
Uit deze gesprekken krijg ik energie, en hoop. Mensen wíllen wel veranderen, als ze maar zien dat anderen daar ook om geven. Bedrijven willen wel veranderen, als het ze maar vaak genoeg gevraagd wordt. Ik ben er daarom van overtuigd dat als we durven om elkaar te blijven challengen, we veel meer kunnen dan we ooit voor mogelijk hadden gehouden.