De Europese verkiezingen komen er weer aan. Naast dat ik dit feit graag onder de aandacht breng, schrijf ik dit ook om mijn eigen gedachten en gevoelens hierover een plekje geven. Ik vind het namelijk best spannend wat er gaat gebeuren in juni dit jaar. Ten eerste voelt het tijdens elke verkiezing weer alsof dit het moment is waar alles vanaf hangt. Ten tweede is het bij elke verkiezingsuitslag weer even flink schrikken dat niet iedereen hetzelfde heeft gestemd als ik. Hoe deal ik met deze emoties? Graag deel ik mijn gedachten met jullie.
Wat is er aan de hand in Europa?
Ook dit jaar doen de nieuwsberichten ons weer geloven dat we op een kritiek punt staan voor de toekomst van Europa. Belangrijke thema’s bij deze verkiezingen zijn het terugdraaien van de Europese klimaatplannen en de verharding van de migratieafspraken. Ondertussen hebben de nationale verkiezingen in veel Europese landen laten zien dat Europa flink gepolariseerd lijkt. De extreemrechtse partijen – die de Europese Unie van binnenuit willen afzwakken – kunnen zomaar eens de grootste worden. Ondertussen lijkt het politieke midden vooral aan stemmen te verliezen. Volgens sommigen wordt dit verklaard doordat ‘het midden’ een complex verhaal genuanceerd over probeert te brengen, terwijl de flanken slim gebruik maken van simpele framing met duidelijk taal – een migratie-zondebok op rechts en gratis geld voor iedereen op links.
Het mooie aan een democratie is dat iedereen zijn voorkeur mag uitspreken. Sterker nog, de democratie draait fundamenteel om verschillen, die een politieke plaats krijgen in de maatschappij. Hoewel de extreemrechtse partijen (zacht gezegd) niet mijn eigen stemvoorkeur genieten, geldt voor veel mensen blijkbaar iets anders. Ik voel soms de neiging om al deze mensen wakker te schudden om ze de ‘waarheid’ te laten zien. Maar zo werkt het helaas niet. Mijn waarheid is niet iemand anders’ waarheid. In de werkelijkheid is het vooral aan mijzelf om hier goed mee om te gaan.
Waarom ik me dan toch zorgen maak
Wel zie ik hierin twee andere ontwikkelingen die mij zorgen baren. De eerste is dat zo veel mensen lijken te zijn ‘afgehaakt’. Nederland kent geen verkiezingen met zo’n lage opkomst als de Europese. In 2019 stemde nog geen 42% van de Nederlanders bij de Europese verkiezingen, tegenover bijna 78% bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2023. De media verklaart dat mensen zich niet gehoord voelen in Europa. Hun non-stem is dus eigenlijk een anti-stem. Ik vind het pijnlijk om te zien dat de democratie en politiek vertrouwen verliezen.
De tweede ontwikkeling is dat we door het verlies van het ‘middenveld’ steeds verder uit elkaar komen te staan. Ik heb het heb het niet graag over ‘polarisatie’ (want: self-fullfilling prophacy?), maar ik voel wel de pijn van het gevoel ver van mijn medemens af te staan. Soms voelt het alsof we met deze ontwikkelingen ook onze capaciteit tot het voeren van een constructieve dialoog verliezen. Maar leven in een echokamer lost ook geen van mijn zorgen op. Dat dat geldt voor iedereen, ongeacht van aan welke kant van het politieke spectrum iemand zit.
Wat kunnen we dan toch doen in aanloop naar de verkiezingen?
Hoe kunnen we ervoor zorgen dat we elkaar blijven horen? Hoe zorg ik ervoor dat ik niet weer schrik van de uitkomsten? En hoe blijven we op een constructieve manier met elkaar omgaan? Er is een simpel antwoord. We moeten met elkaar in gesprek blijven, niet gefocust op het gooien van catchy one-liners, maar gefocust op luisteren naar een ander. Het is zo belangrijk om ruimte te hebben voor elkaars standpunten, want als mensen zich niet gehoord voelen, haken ze af. Het is een kleine stap van niet meer betrokken zijn bij elkaar als individu, tot niet meer betrokken zijn bij het democratische proces. Daarmee komt de democratie echt onder druk te staan.
Maar, simpel betekent niet makkelijk. Daarom bied ik jullie in aanloop naar de Europese verkiezingen het volgende mini-stappenplan:
1. Allereerst – lees je in
Niet alleen in de partijprogramma’s en stemlijsten, maar ook: wat vind je belangrijk en waarom? Wat is jouw wereldbeeld, jouw standpunt? Welke thema’s vind je belangrijk als mens? En op welke onderwerpen ben je je standpunt nog aan het vormen? Vervolgens kun je onderzoeken welke stem daarbij past, en het gesprek aangaan met de mensen om je heen (zie stap 2).
Wil je volgen wat er speelt rondom de Europese verkiezingen? Dan raad ik de volgende bronnen aan:
- Informatief (en soms was pessimistisch): Podcast Europa draait door
- Amusant geïnformeerd worden: De evenementen van De Kiesmannen
- In gesprek met anderen: de programmareeks van Pakhuis de Zwijger
- Een constructief gesprek tussen links en rechts op framing in de Nederlandse politiek: De Spindoctors podcast
2. Blijf de verbinding opzoeken
Hoe breken we uit onze bubbel, en hoe zorgen we er vervolgens voor dat we een constructief gesprek met elkaar voeren? Dat hoeft overigens niet meteen een diepe politieke discussie te worden. Laat je leiden door nieuwsgierigheid: wat leeft er bij de ander?
Verbinding kost tijd en energie. Alleen wanneer we echt de tijd en moeite nemen om naar elkaar te luisteren, kunnen we een dialoog voeren (zoals het gezegde luidt: “Twee monologen maken geen dialoog“). Empathie en een open en actieve luisterhouding blijken de meest effectieve gespreksingrediënten om mensen te doen nadenken en van mening te doen veranderen.
Ik ben zelf bijvoorbeeld aangesloten bij een Deep Canvassing-groep in Nederland. Dit is een strategie voor verandering, waarbij het gesprek centraal staat. Je houdt je eigen overtuigingen tijdelijk voor je en in plaats daarvan stel je open vragen. Mijn ervaring is dat het verdraaid lastig is om je eigen overtuigingen opzij te zetten en niet in de debatmodus te raken, zeker wanneer iemand uitspraken doet waar je het niet mee eens bent. Maar alleen door oprechte interesse te tonen in wat mensen vinden, kun je oprechte gesprekken voeren. Altijd leiden de gesprekken tot verrassende inzichten, of op zijn minst tot verbetering van mijn eigen gespreksvaardigheden. Want alleen door te doen, kunnen we leren.
3. En als laatste: vergeet niet om vanaf 6 juni zelf naar de stembus te gaan.
Mensen ontwikkelen niet spontaan nieuwe wereldbeelden. Wel wordt het in verkiezingstijd weer eens goed zichtbaar hoe de vlag er nu bij hangt in Europa. We staan collectief weer stil bij wat we belangrijk vinden en de uitkomsten zijn een goede graadmeter van wat er leeft. Door persoonlijke verhalen te delen, empathie te tonen en echt naar elkaar te luisteren, kunnen we een vruchtbaar gesprek voeren dat leidt tot een beter begrip van elkaars standpunten. Uiteindelijk draagt dit bij aan een goed geïnformeerde basis voor de aankomende verkiezingen.
Stemmen maar!