We zijn in gewend om te sturen op efficiëntie. Efficiëntie leidt immers vaak tot lagere kosten, betere producten of hogere prestaties. Heel lang is dit inderdaad het geval geweest. Maar is meer efficiëntie nog altijd beter? Of leidt dit inmiddels tot mindere prestaties, lagere kwaliteit on ongewenste effecten?
Ik moet vaak terugdenken aan een figuur die ik enkele jaren geleden gezien heb, waarin efficiëntie en effectiviteit tegen elkaar zijn uitgezet. Bij sturen op meer efficiëntie neemt de effectiviteit heel lang toe. Er is echter een punt waarop meer efficiëntie leidt tot een lagere effectiviteit.
Doorgeslagen efficiëntie
In Nederland – en een groot deel van de Westerse wereld – zijn we dat punt wat mij betreft voorbij. We zijn doorgeschoten. We kúnnen alleen maar denken in efficiëntie en zijn nauwelijks nog in staat ons af te vragen wat daadwerkelijk effectief bijdraagt aan onze maatschappij. Drie voorbeelden, vanuit drie verschillende invalshoeken:
- Mijn eigen parket. Het eikenhout van mijn parket komt uit Frankrijk. Voordat het in Nederland aankwam, is het echter heen-en-weer gevaren naar China om de boomstammen te zagen tot planken. We spreken in veel discussies over het efficiënter maken van stapjes van de keten, zoals het transport. Is het echter niet veel effectiever om de keten anders te organiseren?
- Onze nationale stikstofuitstoot. De stikstofuitstoot van de Nederlandse veeteelt is te hoog. De eerste kabinetsplannen die daarop volgden, zoeken vooral naar technische oplossingen om minder stikstof uit te stoten per stal. Dat draagt bij aan het verhogen van de (milieu-) efficiëntie van vlees- en kaasproductie, maar is het stimuleren van plantaardige vervangers niet een veel effectievere manier om het aantal dieren – en daarmee de stikstofuitstoot – terug te dringen?
- Digitaal werken. Sinds we collectief digitaal werken, zijn de agenda’s van de meeste mensen voller in plaats van leger geworden – en dat terwijl onze reistijd zo goed als verdwenen is. We zijn efficiënter dan ooit in met elkaar afstemmen wat we doen. Maar in hoeverre gebruiken we die digitale overleggen ook echt effectief in het nemen van besluiten? Of zijn we minder effectief, omdat een volgende bijeenkomst in no-time is gepland en mensen zich makkelijker afzijdig houden in een discussie?
En dan heb ik het nog niet eens over de aanpak van de coronabesmettingen in Nederland, waar deze manier van denken ook goed op past. Ondanks dat ons vaccinatieproces inmiddels vrij efficiënt is ingericht, blijft het effectief onder controle houden van de besmettingscijfers lastig als we tegelijkertijd discotheken weer openen. Nu daardoor ook de festivals niet doorgaan, is de vraag of die opening twee weken geleden zo effectief was.
Klimaatuitdagingen groeien
Tegelijkertijd groeien de uitdagingen op het gebied van klimaatverandering nog steeds met de dag – net als de andere duurzaamheidsopgaven, waaronder biodiversiteitsverlies. De verwachte wereldwijde CO2-uitstoot voor 2021 is hoger dan die van 2019, terwijl we die uiterlijk in 2030 moeten hebben gehalveerd om nog kans te maken temperatuurstijging te beperken tot anderhalve graad.
Ook in de aanpak van klimaatverandering lijkt sturen op effectiviteit nauwelijks aan de orde. We maken wel afspraken over reducties, maar halen die keer op keer niet of met veel pijn en moeite. Zo moesten we eind 2020 Deense groene stroom inkopen om onze CO2-uitstoot te compenseren en het Urgenda-vonnis te halen. Ongetwijfeld zeer kostenefficiënt, maar het levert geen enkele bijdrage aan het effectief reduceren van emissies. Daarnaast was het een korte-termijnbesluit, en wordt inmiddels duidelijk dat het ook voor 2021 uitdagend wordt om het reductiedoel te halen.
Kiezen vanuit effectiviteit
Met de zomervakantie voor de deur hoop ik dat je, wie je ook bent en waar je ook werkt, de tijd neemt om even uit te zoomen. Om verbinding te maken met jezelf, met je hart. Om je af te vragen waar je aan bij wilt dragen.
Om de keuze te maken of je in deze race van steeds meer efficiëntie blijft zitten, of voor jezelf te gaan sturen op een zo effectief mogelijke bijdrage aan de wereld waar we in leven.