Men vraagt mij wel eens wat op dit moment de grootste belemmering is voor de transitie naar een Circulaire Economie. Mijn antwoord is steevast hetzelfde: Ego.
Wie succesvol wil zijn in de maatschappij wordt haast gedwongen om prestaties naar zichzelf toe te trekken. Maar met die neiging wordt afgedaan aan de samenwerking die in elk geval nodig is om daadwerkelijk tot resultaat te komen. Wie een keer zo’n barrière heeft opgeworpen komt er niet makkelijk vanaf – en zo trekt ‘individualisering’ als een hardnekkig virus door niet alleen de maatschappij maar ook de economie.
Zo weet ik nog goed dat ik vijf jaar geleden was doorgedrongen tot de laatste twee kandidaten voor het Global Leadership Fellows programma van het World Economic Forum. Uiteindelijk ben ik afgewezen, maar de reden was stuitend: in mijn gesprek met de Managing Director werd niet duidelijk wat “ik” in al die icoonprojecten had gedaan, ik sprak teveel in de “wij” vorm… En dit is dan een organisatie die middenin het maatschappelijk debat staat. En mijn vraag was toen ook hoe effectief dit was met een verzameling van “ikjes” in plaats van mensen die denken in “wij”?
Het Ego-virus zit helaas dieper geworteld in onze maatschappij.
Zo sprak ik een tijdje geleden een oud-politica. Zij was de politiek ingegaan met idealen om de wereld te verbeteren; maar toen het einde van haar termijn naderde schrok zij zelf dat ze haast gedwongen was om haar eigen idealen op de achtergrond te duwen om herkozen te worden. Zij trok vervolgens een dappere conclusie wat haar een oud-politica maakte. Idealisme maakt in de politiek vaak plaats voor populisme. Weg vooruitgang.
Hoewel iedereen zegt dat samenwerking nodig is voor het bereiken van de Circulaire Economie, zijn er maar weinig die daad bij woord voegen. De neiging is groot om de weg te volgen van snelle winst in plaats van lange termijn waarde. Teveel beslissingen worden genomen op basis van de portemonnee en het ego in plaats van de idealen en de waarde voor onze maatschappij. En uiteindelijk geldt het Afrikaanse spreekwoord óók voor de Circulaire Economie: “Wil je snel gaan, ga dan alleen; wil je ver komen, ga dan samen”.
In 2008 las ik het boek “The Necessary Revolution” van Peter Senge. Daar stond een citaat in die wat mij betreft de spijker op z’n kop slaat: “de problemen van de huidige generatie zijn te groots en te complex om alleen op te lossen.”
Ergo, samenwerking is van belang…
En als we de ui van onze maatschappij helemaal afpellen tot de kern, hebben we volgens mij ook een gezamenlijk doel: namelijk het creëren van een volhoudbare economie. Dat is niet alleen in het belang van de idealisten, maar ook in het belang van elke medemens, of die nou rijk, arm, links, rechts, man of vrouw is.
Het bizarre is alleen dat de mensheid vrij competitief is ingesteld om vooral de eigen volhoudbaarheid te verzekeren. Zoals de bioloog Edward Wilson schrijft in zijn ‘The Social Conquest of Earth’ (vrij vertaald): “…onze individualistische eigenschappen zijn meer primair en lastig te onderdrukken, onze sociale eigenschappen zijn nieuwer en moeten actief gestimuleerd worden door de groep.”
Er is dus een sprankeltje hoop, want zo zie ik dat als optimist. We kunnen samenwerking stimuleren, maar dat moeten we actief doen! We moeten samenwerking actief gaan belonen; ik denk daarbij aan het koppelen van bonussen aan een teamprestatie in plaats van het individu; het toekennen van prijzen aan consortia van partijen in plaats van aan één enkele persoon; aandacht hebben voor de samenwerkers in onze maatschappij die hun idealen boven het ego plaatsen.
En uiteindelijk is mijn oproep aan iedereen om te kijken op hun eigen kompas, en na te gaan wat voor hen het ‘Noorden’ bepaalt: is dat ego, of is het eco?
In de woorden van Bill Clinton: “It’s the ECOnomy, stupid!”