Weet je het nog het moment waarop je dacht: ‘Het klopt niet.’? Ik weet nog hoe ik samen met mijn moeder over de snelweg sukkelde in een ‘lelijke’ rode Eend. Het was hoogzomer, warm en stoffig, met een zon die fel naar binnen beukte. Het grijze skai van de voorbank plakte pijnlijk aan mijn blote benen. Ons rode eendje werd ingehaald door al het andere verkeer, zelfs door vrachtwagens. En opeens keek ik uit op een laadbak volgepakt met zichtbaar benauwde en gestreste varkens. En opeens voelde ik een andere pijn dan die aan mijn benen. Goedbedoeld en beschermend zei mijn moeder: kijk er maar niet naar.
Kijk er maar niet naar. Hoe dan, dacht ik als idealistische puber. Hoe kijk je weg van zoveel opeengepakt dierenleed? Doodsbange dieren die over een paar gruwelijke uren nabloedend en in stukjes aan een haak hangen? En ja, het ging me toen enkel om die varkens. Ik wist nog niks over de impact van stikstof en CO2. Maar ook in bredere zin voelde ik: dit klopt niet. Te groots, te gemakzuchtig, te vernietigend om er zo maar van weg te kijken. De keren dat ik sindsdien vlees heb gegeten zijn op twee handen te tellen.
Ruim dertig jaar later moet ik tot mijn schaamte toegeven dat ik niet altijd meer die idealistische puber ben. Dat ik soms wel liever wegkijk. Mijn boosheid en angst zijn niet minder geworden, eerder meer. Tijdens werkoverleggen hoor ik genoeg argumenten om beter mijn best te doen. En waar mijn inspirerende collega’s met al hun vakkennis denken in oplossingen, voelt het voor mij soms alsof ik moet kiezen tussen mentaal afhaken of een emotionele breakdown. Waarom gebeurt dat? Ik wil toch onderdeel zijn van de oplossing in plaats van het probleem?
Aan iedereen die hier iets in herkent, bij zichzelf of in zijn (werk)omgeving, kan ik aanraden om de TedTalk van Renée Lertzman te kijken. De psychologe ontleedt deze reactie aan de hand van een bekend begrip in de psychologie namelijk ‘Window of tolerance’, dat beschrijft wat er gebeurt als je meer negatieve prikkels of slecht nieuws te verduren krijgt dan dat je aankan: je raakt te gestrest en reageert sterk emotioneel (verdrietig, kwaad, angstig), je wordt depressief of je gaat bijvoorbeeld juist ontkennen dat er iets aan de hand is. Mensen met stress verliezen hun aanpassend vermogen en kunnen minder goed creatief en oplossingsgericht denken. Dit onderstreept wetenschappelijk onderzoek dat aantoont hoe langdurige geldstress en schaarste een kleinere mentale bandbreedte oplevert en zorgt voor verlies van lange termijnperspectief.
Je kunt je afvragen: zijn de mensen die zich bezig houden met klimaatproblematiek niet ook bezig met het wegwerken van een enorme schuld? Hoe groot is het gevoel van schaarste waar we ons toe moeten verhouden wanneer we nadenken over biodiversiteitsverlies, luchtvervuiling, extreme droogte en leefbaarheid van onze planeet?
Daarmee wordt meteen de vraag opgeworpen hoe je het gesprek over klimaatverandering op gang houdt zonder dat je elkaar buiten de grenzen van deze ‘window of tolerance’ duwt. En mocht je bij jezelf opmerken dat je gestrest raakt over het onderwerp: hoe zorg je ervoor dat je kunt blijven reageren vanuit creativiteit en oplossingsgerichtheid, de eigenschappen die we zo hard nodig hebben bij het aanpakken van deze crisis?
We ontkomen er niet aan om te praten over de feiten en de realiteit. Elkaar inspireren met actiegerichtheid is ook essentieel. Maar daarnaast benoemt Lertzman nog een strategie die minstens zo belangrijk is om tot een oplossing te komen en dat is dat we blijven erkennen én benoemen welke emoties, ervaringen en reactiepatronen deze uitdaging met zich meebrengt. Dit is nodig om in beweging te blijven en onze creativiteit en intelligentie ten volste benutten.
Dit erkennen en benoemen begint bij en in onszelf, om van daaruit oprecht contact te kunnen maken met de ander. En het mooie is: onderzoek wijst uit dat deze emoties en reactiepatronen universeel zijn. Bij iedereen komt in meer of mindere mate iets omhoog dat onder te brengen is in de ‘three A’s’ – Anxiety, Ambivalence, Aspiration. Het voeren van een zinnige, creatieve en oplossingsgerichte klimaatdiscussie valt of staat bij de mate waarop je kunt afstemmen op je eigen emoties en die van de ander. Niet alleen is dit de enige manier om constructief in te spelen op het gevoel van urgentie, maar het biedt ook een geweldige kans om te verbinden met elkaar.
Het helpt me om mezelf te verdiepen in de psychologische benadering van het klimaatprobleem. Het helpt om woorden te geven aan die soms ongrijpbare wirwar van reacties, ervaringen en emoties. En ik besef nu beter: ik wil niet wegkijken van de klimaatcrisis, ik wil wegkijken van mijn eigen onmacht en weerloosheid en ook van die van andere mensen. Hoe eenzaam eigenlijk. Tijd om mezelf weer om te draaien en goed te kijken naar alles dat er gebeurt, in mezelf en om mij heen. Tijd voor verbinding.
‘Don’t be afraid of your sorrow or grief or rage. Treasure them, they come from your caring.’ – Joanna Macy