Om klimaatverandering wereldwijd te beperken, werken we in Nederland en daarbuiten aan de energietransitie: de transitie van een energiesysteem op basis van fossiele bronnen naar een energiesysteem op duurzame energie. Voor de technologieën om die duurzame energie op te wekken zijn echter grondstoffen nodig. En de productie- en leveringsketens van die grondstoffen staan steeds verder onder druk.
Om hier meer duiding bij te geven, hebben we in samenwerking met de Universiteit Leiden en de TU Delft op maandagavond 4 april een webinar georganiseerd. Collega Sybren begeleidde het gesprek. Directe aanleiding hiervoor is de relatie tussen de grondstoffenschaarste, de oorlog in Oekraïne en de energietransitie. Als gevolg van de oorlog komt de levering van sommige metalen verder onder druk te staan en stijgen de prijzen enorm. We bouwen hierbij voort op onze publicatie van de verkenning Circulaire Energietransitie, die we in de zomer van 2021 hebben gepresenteerd.
Globale ontwikkelingen
De oorlog in Oekraïne zorgt ervoor dat niemand meer metalen en materialen uit Rusland wil hebben, met leveringsproblemen en hogere prijzen als gevolg. Tegelijkertijd zorgt de oorlog voor een grotere urgentie om als EU minder afhankelijk te worden van Russisch gas, waarvoor we groene energietechnologieën nodig hebben. Dit leidt tot een paradox, omdat onze geopolitieke afhankelijkheid verschuift van oliestaten naar zogenoemde electro states. Interessant is dat hierdoor de afhankelijkheid van autocratische regimes niet afneemt, maar juist toeneemt.
Dit leidt tot verschillende risico’s: voorzieningszekerheidsrisico’s op de lange termijn, leveringsrisico’s op de korte termijn en geopolitieke risico’s. Daarbij lijkt de oorlog in Oekraïne nog niet het ‘einde van de globalisering’ te zijn: veel niet-Westerse landen nemen nog steeds Russische producten af. Ook wij zijn niet bereid om sancties te nemen als we te afhankelijk zijn: zo nemen we geen serieuze sancties tegen China, terwijl de ophef over de Oeigoeren ook in West-Europa politiek bekend is.
Nationale vraagstukken
Ook Nederland heeft een grote vraag naar kritieke metalen, die verwerkt zitten in onder meer zonnepanelen, windturbines, accu’s en elektrolysers. Terwijl Nederland ongeveer 1% van het wereldwijde BNP heeft, 0,5% van het energieverbruik en 0,2% van de bevolking, lijken we voor het realiseren van ons duurzaam energiesysteem van sommige metalen 5-25% van de wereldwijde jaarproductie nodig te hebben. Bovendien komen deze materialen uit een kleine groep landen. Dit leidt tot stijgende prijzen, dreigende tekorten en grote afhankelijkheid. Daarbij blijft de energietransitie een wereldwijd vraagstuk: stel dat wij een duurzaam energiesysteem hebben, maar andere landen dat daardoor niet kunnen realiseren, is het klimaat niet geholpen.
Een groene industriepolitiek vanuit de overheid lijkt een belangrijke voorwaarde om bedrijven te ontwikkelen die bijdragen aan oplossingen op deze vlakken. Die komen niet uit zichzelf naar Nederland en hebben niet altijd nu al een businesscase. Met een lange-termijn visie vanuit de overheid weten bedrijven en investeerders waar ze aan toe zijn. Dat vraagt om het gezamenlijk bespreken van de energietransitie en de grondstoffenagenda: het zijn twee kanten van dezelfde medaille.
Grondstoffen cruciaal voor energietransitie
Het bewustzijn dat grondstoffen cruciaal zijn voor een succesvolle energietransitie, ontbreekt in zowel de politiek als maatschappij. Daarbij zijn er geen makkelijke oplossingen. We blijven voorlopig afhankelijk van andere landen voor onze grondstoffen en moeten mijnbouw in Europa opnieuw overwegen. We moeten zorgen dat we de levensduur van technologieën verlengen, en de grondstoffen zo goed mogelijk terugwinnen uit onze urban mine om deze opnieuw in te kunnen zetten. De gezamenlijke wil van alle partijen – politiek en bedrijfsleven – is cruciaal om dit voor elkaar te krijgen. En die oplossingen zijn hard nodig om toekomstige oorlogen te voorkomen. “If we can’t get access to what we want or need, we fight over it. The history of materials is one of conflict”.
Dit artikel is een samenvatting van een webinar, georganiseerd op initiatief van enkele experts die betrokken zijn bij dit onderwerp. Tijdens de webinar zijn mini-colleges gegeven door René Kleijn (Universiteit Leiden) en Benjamin Sprecher (TU Delft). In panelgesprekken zijn Michel Rademaker (HCSS), David Peck (TU Delft), Erik van Doezum (ING) en Suzanne Kröger (Tweede Kamerlid GroenLinks) aangeschoven.