Met je blote voeten in het gras, over het warme zand of misschien zelfs door de modder… Het kan je helpen om je ontspannen en vrij te voelen, alsof de wereld letterlijk aan je voeten ligt. Maar denk je wel eens aan wat er zich allemaal afspeelt ónder die grond? Of je nu schoenen draagt of niet, stop even met lopen de volgende keer dat je de deur uit stapt, en besef hoeveel vruchten wij plukken van onze planeet en hoe de oorsprong daarvan onder onze voeten ligt.
Een vruchtbare voedingsbodem
Je zou dat namelijk bijna vergeten; hier in Nederland hebben we allemaal een supermarkt binnen bereik. We rennen er naar binnen en tikken ons boodschappenlijstje af. We zien de schappen vol met alle ingrediënten voor een lekkere avondmaaltijd, alles voor het oprapen. Vanzelfsprekend toch? Maar realiseer je je hoe cruciaal een vruchtbare bodem is om je boodschappenlijstje af te vinken?
In vrijwel alle afleveringen van onze podcast Op date met de planeet wordt de bodem genoemd als een cruciale factor voor de gezondheid van de aarde. En daarmee voor de leefbaarheid van de aarde voor ons als mens. En we kunnen ons allemaal wel iets voorstellen bij een gezonde bodem.
Een bodem met voldoende voedingsstoffen bijvoorbeeld. In aflevering 3 vertelt Wim de Vries hoe belangrijk stikstof is in de groei van inheemse planten en gewassen. Stikstof is namelijk een essentieel bouwelement voor eiwitten en DNA. Een gezonde bodem die vol zit met organismen en plantenwortels kan een natuurlijke stikstofkringloop in stand houden, zodat de stikstof op de juiste plekken zijn goede werk kan doen.
Daarbij heeft een gezonde bodem alles te maken met biodiversiteit. Francisca Demmendal-Wit maakt in aflevering 7 indringend duidelijk waarom we biodiversiteitsherstel moeten zien als een prioriteit voor het leefbaar houden van de aarde. Ze vertelt bijvoorbeeld over het belang van insecten om alles dat uit de bodem groeit te laten floreren (denk onder andere aan de bijen die bestuiven). Tegelijkertijd zijn die insecten natuurlijk afhankelijk van een bodem die gezond genoeg is voor de groei van planten en bomen.
Een ander kenmerk van een gezonde bodem is dat ze goed water opneemt, vasthoudt en verspreidt. In aflevering 6 van onze podcast vertelde Sophie te Wierik al hoe belangrijk en complex onze watercyclus is en verwijst daarbij ook veel naar de bodem. De watercyclus zorgt voor begroeiing en daarmee een gezonde biodiverse bodem die vervolgens haar werk kan doen om deze watercyclus in stand te houden en daarmee ook overstromingen of ernstige droogte voorkomt.
Genoeg om over na te denken, wanneer je je boodschappen verzamelt in de supermarkt en vervolgens misschien wel door de regen naar huis fietst. Mopper je op de regen, of hoop je dat de bodem gezond genoeg is om die regen op te vangen, zodat jij later nog meer groenten kunt kopen?
Bodem als planetaire grens op zich: hoe staat het ervoor?
Onze bodem is dus van levensbelang. Voor voedsel, voor water en voor een leefbare temperatuur. Niet voor niets dus dat het planetaire grenzen model (het duurzaamheidsmodel waar steeds naar verwezen wordt in onze podcast) ook specifiek aandacht heeft voor hoe we met de bodem omgaan. Deze grens heet landgebruik. Het is duidelijk dat de bodem uitgeput wordt door intensieve landbouw, het kappen van bossen en overbegrazing.
In de 8e en laatste aflevering van Op date met de planeet vertelt Dennis Karpes dat intensieve landbouw en ontbossing leidt tot verharding van de toplaag van de aarde. Iets wat ervoor zorgt dat deze eigenlijk geen water meer opneemt en daarmee onvruchtbaar wordt. Een probleem wat vooral in Afrika zichtbaar is en grote gevolgen kent. Maar zeker ook een bedreiging is voor zowel onze gevulde winkelmandjes als – gezien de steeds heftigere regenval- onze veiligheid.
Afrika als graanschuur voor de wereld?
Onze wereldbevolking groeit. Met name in Afrikaanse landen, terwijl de beschikbaarheid van vruchtbare grond en voedsel daar afneemt. Je zou misschien denken dat Afrika een droog continent is en daarom veel problemen heeft met vruchtbare aarde. Niks is minder waar. In Afrika valt jaarlijks bijna net zoveel water als in ons koude, natte kikkerlandje. Alleen valt dit minder verspreid over het jaar in kortere heftige periodes. Wanneer dat water niet kan worden opgenomen door de grond verdwijnt het, zorgt het zelfs voor overlast, en blijft de aarde onvruchtbaar.
Door de toplaag van de grond te infiltreren kan water zijn weg vinden in de grond en hoef je eigenlijk weinig meer te doen en herstelt de natuur zichzelf, vertelt Dennis. Vanuit deze wetenschap heeft hij JustDiggit opgericht. Een organisatie die met deze deze, en andere ‘nature-based solutions’ werkt aan landschapsherstelprojecten in Afrika. En de resultaten zijn verbluffend: “Afrika zou de graanschuur van de hele wereld kunnen worden, als het water maar goed gemanaged wordt”.
De herstelkracht van moeder Aarde
Daarmee stemt de laatste aflevering van de podcast hoopvol. Dennis maakt op inspirerende wijze inzichtelijk dat de natuur een enorme herstelkracht in zich heeft. Als we maar een handje helpen. En terwijl JustDiggit grote slagen maakt in Afrika, kunnen we ook aan deze kant van de aarde iets veranderen in ons gedrag en bewustzijn.
Wat kun jij zelf doen voor een vruchtbare aarde?
- Intensieve landbouw is funest voor de bodem. Als consument kunnen we onze verantwoordelijkheid nemen door bewust te kiezen voor duurzaam geteelde groenten en fruit, waarbij een gezonde bodem de prioriteit krijgt die het verdiend. Kijk eens op de website van het CSA netwerk (Community Supported Agriculture). Hier vind je niet alleen een landelijk overzicht van duurzame boeren, tuinders en producenten, er worden ook verschillende opties gegeven voor samenwerking tussen deze boeren en de consumenten. Denk bijvoorbeeld aan abonnementen. Zo is de consument verzekert van voedzaam eten dat ook goed is voor de wereld en houdt de boer een stabiel inkomen en zodat de boer zijn goede werk kan voortzetten.
- Een belangrijke reden voor grootschalige ontbossing is de teelt van soja, een belangrijke bron voor veevoer. Weer een reden om minder vlees te eten!
- Hij is al eerder langs gekomen in onze vorige blogs over de planetaire grenzen, maar we kunnen het niet genoeg benadrukken: soms helpt het om juist niets te doen en de natuur zijn gang te laten gaan! Laat een stukje van je tuin over aan de natuur zodat de bodem zijn gang kan gaan, in samenwerking met de regen en de planten. De eerste stap hiervoor is het verwijderen van je tegels . Het WK tegelwippen is dit jaar al geweest, maar kijk vooral even op de site voor inspiratie en tips.
- Wil je nog een stap verder gaan dan is biologisch tuinieren zeker ook een goede manier om een steentje bij te dragen. Ga naar deze website voor tips and tricks.
- Om de vruchtbaarheid van de bodem te vergroten kun je samen met je buren ook een wormenhotel aanschaffen of aansluiten bij een initiatief in de buurt. Hierin kun je je GFT-afval composteren met behulp van wormen en zo verhoog je ook nog eens de gezelligheid in je buurt!
En met deze blog sluiten we onze serie over de planetaire grenzen af. Hopelijk gaf het een aanleiding tot nadenken over hoe we allemaal kunnen bijdragen aan het herstel van deze mooie planeet. We zijn onderdeel van een heel mooi systeem. Als we ons dat meer beseffen, zullen we de wereld daadwerkelijk weer aan onze voeten krijgen.