Een week geleden was het 4 mei. Voor de eerste keer besloot ik Dodenherdenking op de Dam mee te maken, samen met mijn vriendin. Het woord vrijheid kreeg hier onbedoeld een heel bijzondere lading, en was voor mij niet eerder zo sterk voelbaar. De hoeveelheid politiebewaking die hier (tegenwoordig?) aan te pas komt was indrukwekkend, beklemmend bijna. Eenmaal weer thuis, bewust van wat ik ervaren had, was dit voor mij een bevestiging dat inzetten op duurzaamheid belangrijker is dan ooit. Ik neem jullie mee waarom.
Grote groepen agenten op alle toegangswegen. Blokkades van omliggende straten met blokken beton. Tijdens ons bezoek aan de Dam werden we continue in de gaten gehouden door politieagenten, die met verrekijkers uit omringende gebouwen zochten naar ongewone signalen in de mensenmassa. Wetende dat die politiebewaking hier met de goede intenties is, maakt het wel duidelijk hoe repressief het kan overkomen op het moment dat die bewaking er met minder goede intenties zou staan.
Ongelijkheid als bron van conflict
Terreur en conflict ontstaan vaak doordat er sprake is van ongelijkheid, en daarmee de wens naar een beter bestaan. Feit blijft dat de ongelijkheid in de wereld op dit moment nog steeds groeit – niet alleen financieel, maar vooral ook qua welzijn. Door onze Westerse drang naar voedsel en grondstoffen ontstaat armoede en slavernij. Door klimaatverandering, waar wij historisch een groot aandeel in hebben, worden grote gebieden op dit moment onleefbaar. Onrust onstaat, autoritaire leiders grijpen de macht, en mensen slaan op de vlucht. Vrijheid bestaat nauwelijks meer.
De grootste conflicten die we op dit moment wereldwijd kennen, worden stuk voor stuk veroorzaakt door ongelijke toegang tot grondstoffen. Bijvoorbeeld de jarenlange burgeroorlog in Congo en Centraal-Afrika, gevolg van de grote hoeveelheden zeldzame aardmetalen die wij nodig hebben voor al onze elektronica. Het huidige conflict in Syrië is veroorzaakt door een trek van boeren naar de steden omdat hun landbouwgronden door gebrek aan water, als gevolg van klimaatverandering, zijn uitgedroogd. Nog recenter, de opkomende conflicten in de Zuid-Chinese Zee, ontstaan omdat China toegang zoekt tot nieuwe visserijgronden en olie. Het lijstje gaat nog wel even door.
Direct (doordat wij grondstoffen verbruiken) of indirect (door onze uitstoot van broeikasgassen) zijn wij als Westerse wereld een belangrijke factor in de wereldwijde conflicten die recent ontstaan zijn of op het punt van beginnen staan. Vluchtelingenstromen zullen nog verder toenemen, omdat gebieden niet meer leefbaar zijn. Terrorisme vindt nog meer voedingsbodem, omdat de Westerse wereld steeds zichtbaarder wordt als ‘gezamenlijke vijand’ voor de slechter wordende omstandigheden in veel ontwikkelingslanden. Totalitaire regimes staan nog sneller op, door steeds grotere verschillen in rijkdom en macht als gevolg van stijgende grondstofprijzen door toenemende schaarste. Ook de voedingsbodem van de Tweede Wereldoorlog lag in een ongelijke verdeling van grondstoffen, in dit geval financiële middelen, in de jaren ‘30.
Globaal, complex en veelzijdig
Helaas is dit probleem globaal, complex en veelzijdig, en zeker niet van vandaag op morgen op te lossen. Wel is het goed om te beseffen dat wij door deze complexiteit ook onze eigen problemen op termijn groter maken. Zolang wij méér grondstoffen blijven opeisen vanuit de rest van de wereld, en wij méér broeikasgassen uitstoten die klimaatverandering verder versterken, dragen wij hier aan bij.
Het is eenvoudig om te roepen dat er op korte termijn méér geld naar Defensie moet, om de dreiging voor terroristische aanslagen te verlagen. Is wie dat roept, zich ook bewust dat het Amerikaanse leger in 2007 al een analyse uitbracht (National security and the threat of climate change), waarin zij klimaatverandering als belangrijkste bedreiging voor de nationale veiligheid identificeerde? Ook de Nederlandse militaire top benadrukte deze boodschap een half jaar geleden in het nationale nieuws. Niet voor niets is Leonardo di Caprio, die zich nu ook op klimaatverandering richt, VN-ambassadeur voor de Vrede, en niet voor het Klimaat.
De luxe om ons vrij te kunnen voelen
Dit brengt me terug naar de Dam op 4 mei. Hoe ongelofelijk goed wij het hebben in onze Westerse wereld. Dat we in vrede hen kunnen herdenken, die hun leven gegeven hebben om de democratie en vrijheid in Nederland te beschermen. Maar daarbij tegelijkertijd het besef, dat we met onze manier van leven onze eigen vrede en vrijheid op termijn serieus in gevaar brengen. Wie zijn het, die op dit moment hun leven geven voor onze vrijheid? Soedanese boeren, met hun door klimaatverandering uitgedroogde land? Congolese mijnwerkers, die als slaven worden behandeld voor onze telefoons? Iraakse schapenherders, die worden vermoord in een conflict om olie? Wij voelen ons nu nog vrij, maar hoe lang duurt het nog voor we beseffen dat dat ten koste gaat van de vrijheid van anderen op deze wereld?
Wij hebben de luxe om ons vrij te kunnen voelen. En dat is een groot goed. Hoeveel anderen zijn, mede door ons, niet meer vrij? Besef eens wat dat betekent. Niet meer vrij.