De wereld staat volledig op z’n kop, en de economie is bijna volledig stil komen te staan. Inmiddels lijken we na 3 weken onwenning te wennen aan onze nieuwe realiteit. Vanuit mijn thuiswerkplek voel ik al langer de behoefte om te reflecteren op de huidige situatie. Ik wil daarbij nu geen onnodig gevoelige parallelen trekken met de duurzaamheidscrisis, omdat er even andere prioriteiten zijn. Als dochter van een ouder met een auto-immuunziekte ben ik me meer dan bewust van de gevaren van het virus. First things first geldt hierbij wat mij betreft zeker.
En dan toch… zie ik vanuit mijn bril als duurzaamheidsvoorvechter een bepaald bewustzijn ontstaan dat nog wel eens goed van pas kan komen voor onze duurzaamheidsaanpak. Uiteraard na dit alles voorbij is, maar ik ben voorzichtig positief dat we als maatschappij een aantal waardevolle lessen kunnen leren. In willekeurige volgorde:
- Het waarderen van de natuur. Met het op slot gaan van alle horecagelegenheden hebben wij in de eerste weken gezien dat men massaal eropuit ging: naar het strand, het bos en andere natuurgebieden. Hoewel dit natuurlijk ook de nodige zorgen met zich mee heeft gebracht, vond ik het stiekem ook wel mooi dat zoveel mensen juist in dit soort tijden het moois dat Nederland te bieden heeft gaan opzoeken. Ook in mijn eigen dorpstuintje zag ik afgelopen week ineens een aantal rare vogels in de tuin zitten; nader onderzoek naar hun rode hoofdjes in witte stippen op de staart leidde tot mijn ontdekking van de putter.
- Thuis werken kan dus prima. Bijna heel kantoorbaan-houdend Nederland heeft van de ene dag op de andere de ‘switch’ gemaakt naar thuis werken. En natuurlijk gaat dat gepaard met de nodige uitdagingen voor werkende ouders; maar zelfs daar is veel begrip en sympathie voor. En hoewel ik zelf ook het échte contact met mijn collega’s, opdrachtgevers en vrienden mis; en ik me als ondernemer zeer bewust ben van de gevolgen voor de economie; zie ik ook het grote lonkende potentieel. In bijna elke grote stad is het fenomeen file verdwenen, terwijl de mondiale mobiliteits-index rap zakt naar rond de 10% (Citymapper mobility index, 2020). En dan kan ik het niet laten om stiekem te denken ‘wat als…’ we maar 20% van dit thuiswerken na de crisis zouden kunnen aanhouden?
Citymapper Mobility Index, 2020
- De kracht van verbinding. Steevast als ik vraag aan mijn vrienden wat zij het meeste missen in deze quarantaine tijden, staat de ‘echte verbinding’ met andere mensen op één. Niet het winkelen naar het nieuwste zomerjurkje, of de citytrip naar de hipste stad van Europa, nee… het zien van vrienden. Het knuffelen van je kwetsbare moeder. Het ‘even echt’ weten hoe het met je collega is. Laten we dat niet vergeten als dit alles voorbij is. De meest waardevolle dingen zijn niet te koop.
- De immense creativiteit wanneer er beperkingen worden opgelegd. Ik heb me echt zitten verbazen over hoe creatief men wordt in tijden van dit soort beperkingen. Restaurants die en-masse aan huis bezorgen, de digitale omslag van het onderwijs, maar ook heb ik afgelopen zondagmiddag met mijn wieler-fanatieke man (zelf oud-renner) gekeken naar de digitale Ronde van Vlaanderen. Dertien toprenners die in een online game-omgeving elkaar letterlijk het zweet voor de ogen fietsen. Ondenkbaar in een ‘normaal’ jaar. Historisch gezien schijnen epidemieën en pandemieën vaak te leiden tot sociale innovatie, zo schrijft zakenblad Forbes, en er wordt al heftig gespeculeerd wat de grootste innovaties zijn die uit deze crisis gaan ontstaan.
- De economie is niet heilig. Al langer hebben we als ‘duurzaamheidsbeweging’ het over de noodzaak voor economische hervorming. En hoewel het als ondernemer toch echt spannende tijden zijn, is de idealist in mij ook hoopvol. Want we zien nu dat de gezondheid van de medemens belangrijker is (of wordt gevonden) dan economische groei. Ik wil hiermee niet de ethische discussies ontlokken over hoe ver we hierin moeten gaan, de enige voorzichtige les die ik hieruit trek is dat we als mensheid wél in staat zijn om niet-financiële waarden zoals gezondheid een prominente plek te geven op onze prioriteitenlijst. Nu de gezondheid van onze leefomgeving nog…
- Een verandering van gedrag leidt ons uit deze crisis. Het verzoek om thuis te blijven, om 1,5m afstand te houden… dit zijn allemaal verzoeken die we als Nederlanders massaal volgen omdat we allemaal willen dat deze crisis snel voorbij gaat. Een verandering van gedrag – van ons allemaal – is nodig om uit een crisis te komen (zo ook de duurzaamheidscrisis); of hebben wij een crisis nodig om ons gedrag aan te passen?
- De kwetsbaarheid van onze globale economie. Meer dan ooit tevoren beseffen we ons dat onze globale economie niet vanzelfsprekend is, en kwetsbaarheden kent door de lange en gefragmenteerde ketens die we de afgelopen decennia hebben gecreëerd. Al dragen veel producten ‘Westerse’ namen, vindt de productie plaats in andere landen, en komen de onderdelen uit een veelvoud van andere (vaak lage loon) landen. Zo rapporteerde de NOS eind februari dat een van de grootste Nederlandse webwinkels haar prijzen had verhoogd en gestopt was met reclame te maken om “…te voorkomen dat artikelen uitverkocht raken.”. Allemaal het gevolg van de gestokte productie in China door de lockdown. We worden ons meer bewust van deze afhankelijkheden op het moment dat het even niet gaat zoals gepland… Onder andere door de gevolgen van klimaatveranderingen kunnen wij in de toekomst meer van dit soort schokken gaan ervaren. Is dit onze kans om te hervormen naar een lokale, circulaire economie?
- We begrijpen eindelijk wat exponentialiteit betekent. Een enkele besmetting in Wuhan is als een professioneel ‘butterfly effect’ uitgewaaierd tot een wereldwijde pandemie. Medio maart was onze nieuwe BN’er Jaap van Dissel nog zo pessimistisch omdat de gemiddelde Corona patiënt ruim 2 tot 3 andere personen kon besmetten, en juist die cijfers moesten lager om die ‘exponentiële’ groei tegen te gaan. Op sociale media werd er massaal gesproken over #flattenthecurve. En dat stemt mij dus ergens hoopvol omdat de gemiddelde Twitter-ganger ineens exponentialiteit begreep, en in de duurzaamheidswereld ‘wij’ het al langer hebben over de gevaren van exponentialiteit van allerlei ecologische en sociale ontwikkelingen (zie het Figuur hieronder). #Letsflattenthesecurvestoo!
Socio-economische en ecologische trends, WWF Living Planet Report 2018
Als ik de balans bij mezelf opmaak, put ik hoop uit deze crisis. Hoop dat we ‘kleine’ dingen meer gaan waarderen. Hoop dat we meer op zoek gaan naar verbinding, met elkaar én met de natuur. Hoop dat we durven om de status quo te challengen. En de hoop dat we een nieuwe voedingsbodem vinden voor duurzaamheid.
En tot slot: blijf gezond! Wie weet welke creatieve ideeën uit onze quarantaine kunnen ontstaan?