Dat is de vraag waar we volgens ecoloog en filosoof Matthijs Schouten mee moeten beginnen als we nadenken over duurzaamheid. Wie denken wij mensen wel niet dat we zijn op deze aarde? Er zit iets bestraffends in deze vraag, alsof we op de vingers getikt worden. En op zich zou dat ook terecht zijn. Maar Matthijs Schouten bedoelt de vraag anders:
Wanneer je kijkt naar Aarde en alles dat erop leeft: dat hele grote systeem van onderlinge afhankelijkheid en verwantschap …wie zijn wij mensen dan in dat systeem? Hoe verhouden wij ons tot onze natuurlijke omgeving? Zijn we nog onderdeel van deze -zoals Matthijs het noemt- Grote Gemeenschap van Leven? Of zien we onszelf als losstaande wezentjes die niks (meer) te maken hebben met de natuur, anders dan dat we het kunnen gebruiken voor ontspanning en vermaak, voor grondstoffen, eten en ruimte?
In mijn hoofd vertaalde de vraag zich ook als volgt: horen we er nog een beetje bij of voelen we ons eerder ontheemd?
Expliciet en impliciet vormde deze reflectie een rode draad in de 5 dagen waarin ik, samen met 12 andere geluksvogels, op sleeptouw werd genomen door Matthijs Schouten en filosoof Louis Bijl de Vroe. We trokken door hun lievelingslandschap: The Burren in West Ierland. De vraag ‘wie denken we wel niet wie zijn’ werd op indringende wijze steeds weer naar ons teruggekaatst door het overweldigende landschap.
Toen we leerden over de miljoenen jaren oude ontstaansgeschiedenis en keken naar groefjes en kuiltjes in het Karst, die er eeuwen over hebben gedaan om te ontstaan.
- wat zijn wij mensen hier dan nog maar kort. En hoe groot is onze impact al geweest…
Toen we op de boot zaten en stil keken naar het contrast van ruige rotsen en kleine vogels, kleurige bloemen en schuimende zeekoppen.
- hoe ontzagwekkend is de natuur in de combinatie van al haar vormen
Het werd onderstreept door de verhalen van Matthijs en Louis die de relatie van de mens met de natuur optekenen door de eeuwen heen.
- Hoe kan het dat onze verhouding met onze natuurlijke omgeving zó sterk is veranderd? En wat hebben we daarmee verloren?
Ons zeer diverse reisgezelschap werd binnen mum van tijd een hechte groep, aan elkaar verbonden door deze rode draad. Van investeerder tot wetenschapper. Van journalist tot kunstenaar. Van secretaresse tot CEO en van alles er tussen in: we werden geraakt. Door het grootse, het kleine, de complexiteit en de eenvoud. Kijkend naar al die natuurlijke diversiteit werden we weer universeel mens, waarbij de buitenkant van maatschappelijke status en context er niet meer toe doet.
Evenwicht, op elk niveau
Wat me gedurende de week raakte is hoe het altijd weer neerkomt op balans en evenwicht. Ecosystemen zijn gezond als ze in evenwicht zijn. De aarde is uit balans geraakt door overmatig gebruik van grondstoffen en extreme vervuiling. Mens en planeet verliezen hun evenwicht door de illusie van het materialisme en oneindige economische groei als waarde voor geluk. En fanatisme bestaat alleen maar ten koste van verbondenheid.
Tijdens de openluchtcolleges van Matthijs en Louis ging het hier veel over. Bijvoorbeeld wanneer ze verwezen naar het boek van Klaas van Egmond: ‘Een vorm van beschaving’. Ook in dit boek wordt de vraag gesteld: wie denken wij mensen dat we zijn en wat heeft voor ons waarde in de wereld? Het is een pleidooi voor het creëren van evenwicht tussen het belang van ‘ik’ versus de ‘ander’ en tussen geestelijke (idealistische) en materialistische waarden. De geschiedenis heeft meerdere malen laten zien dat crises en catastrofes ontstaan als één van deze waardeoriëntaties overheerst. We moeten dus op zoek naar de samenhang, de overlap, oftewel: het midden. Alleen zo komen we tot een duurzaam beleid waarmee we de crisis écht te lijf kunnen gaan.
Gelukkig worden er niet alleen vragen opgeworpen en problemen geschetst. Want we zijn niet alleen naar The Burren gebracht omdat het er mooi is; The Burren is een bewijs van hoe mensen kunnen samenleven met de natuur. Hoe biodiversiteit hersteld kan worden omdat er actief een landschapsbeleid is ingevoerd dat gestoeld is op 6000 jaar oude wijsheid, van mensen die vroeger al goed konden kijken naar wat er nodig is voor een gezonde leefomgeving. Boeren als trotse beheerders van een gezonde bodem. Een landschapsbeleid dat volgens het denkkader van Klaas van Egmond verdomd dicht in ‘het midden’ ligt. Het kan dus.
De laatste dag
Dankbaar en ook een tikje overprikkeld loop ik op de laatste dag langs de kliffen vlakbij Doolin, richting Moher. Ik ben op reis gegaan met een groep vreemden, raakte overweldigd door de weerbarstige ruigheid en schoonheid van The Burren, heb een overvol hoofd van alle verhalen en alle vragen waarover we hebben nagedacht. Ik voel de druk van het besef dat de hele wereld samenhangt in een voortdurende beweging. Een zoektocht naar evenwicht. Een manier om overeind te blijven staan. Ik ben er zelf een beetje van uit balans. Mijn hart en hoofd schieten alle kanten op. Ik heb zoveel geleerd en ervaren. En nu moet ik er iets mee, vind ik.
De avond ervoor zat ik zelfs huilend tegenover Matthijs met een pizza tussen ons in. Ik voelde me bijna schuldig omdat ik niet weet waar ik moet beginnen om de ervaring van deze week over te brengen aan het thuisfront. Ik ben op deze reis gegaan omdat ik meer wil bijdragen aan een groenere en gezondere wereld, op een manier die bij me past. Als secretaresse bij Copper8 zit ik gelukkig al goed in de juiste hoek. Maar als mens wil ik meer. Sneller, effectiever, krachtiger, luider! Bozer?…
Wandelend langs de opslaande golven voel ik het opeens. Het klinkt gek, maar het lijkt of de golven en de wind tegen me praten. Ik heb in de dagen ervoor zo bewust naar de natuur gekeken dat ze nu op een andere manier bij me binnenkomt en terwijl ik kijk en voel, besef ik dat ik zo graag wil bewegen dat ik wegdrijf uit mijn eigen midden. Weg van het midden betekent nog een verbroken verbinding. En de wereld heeft het nodig dat we in verbinding blijven, met ons zelf en met de natuur. Als dat lukt, komt de rest vanzelf. In het midden sta je stevig en kun je van waarde zijn. Ik word weer rustig, kom wat reisgenoten tegen en samen lopen we terug naar ons verblijf. Terwijl ik wederom geraakt maar wel ontspannen mijn modderige schoenen uittrek, loopt Matthijs opeens voorbij en kijkt me guitig aan. ‘Snap je het nu?’ vraagt hij. ‘Hoe weet je dat!’ roep ik terug. ‘Ach… een beetje rotsen, een beetje golven, een beetje wind… dat is soms alles dat even nodig is.’ Matthijs loopt door naar de keuken voor een wijntje.
Matthijs en Louis zijn van plan om deze reis vaker te organiseren. De eerstvolgende is in mei 2024. Houd deze website in de gaten voor meer informatie.